Đột quỵ và những kỳ vọng trong điều trị Tế bào gốc

Đột quỵ xuất phát từ việc mạch máu não bị vỡ hoặc tắc nghẽn, khiến cho các tế bào não bị chèn ép hoặc mất đi nguồn cấp dinh dưỡng, từ đó các tế bào não chết dần đi trong 3-6 giờ sau khi bệnh khởi phát. Những tế bào não này thường được cho là sẽ mất đi chức năng một cách vĩnh viễn. Tuy nhiên, những nghiên cứu thuộc ngành Y học tái tạo hiện nay cho thấy những khả năng từng mất đi của não bộ có thể được phục hồi, từ đó các di chứng nghiêm trọng của đột quỵ cũng được cải thiện trong điều trị. Đó là nhờ sự vận dụng điều trị bằng tế bào gốc – một loại tế bào vốn có trong cơ thể, có khả năng phân hóa, tạo thành nhiều loại tế bào cấu thành các cơ quan quan trọng như não, mạch máu. Điều trị tế bào gốc đang là một trong những lĩnh vực Y học tái tạo đang được chú ý tại Nhật Bản cũng như nhiều nước có nền y học phát triển.

1. Đột quỵ (tai biến mạch máu não)

Đột quỵ não là bệnh lý cấp tính, thường xảy ra do hai nguyên nhân: nhồi máu não hoặc xuất huyết não.

Nhồi máu não (chiếm 80% số ca đột quỵ): là tình trạng một đoạn mạch máu não bị tắc nghẽn, khiến nguồn máu – nguồn cung cấp oxy và dinh dưỡng cho não bị gián đoạn
Xuất huyết não/ xuất huyết màng não: là tình trạng mạch máu não bị vỡ, máu lan tràn vào các tổ chức não gây ra sự chèn ép tại các vị trí này

Đột quỵ là một trong những bệnh lý cấp tính nguy hiểm, để lại nhiều di chứng nghiêm trọng như liệt/suy giảm chức năng vận động, rối loạn chức năng ngôn ngữ, rối loạn cảm xúc (trầm cảm), suy giảm nhận thức và thậm chí dẫn đến tử vong.

2. Phương pháp điều trị đột quỵ hiện nay

Trong điều trị đột quỵ do nhồi máu não giai đoạn cấp hiện nay, có hai phương pháp được áp dụng phổ biến là thuốc tiêu sợi huyết (sử dụng thuốc làm tan khối máu đông) và lấy huyết khối bằng dụng cụ cơ học (dùng dụng cụ để kéo, hút cục huyết khối) nhằm mục đích tái thông mạch máu.

Các phương pháp này đòi hỏi kỹ thuật cao và cần được thực hiện trong giới hạn thời gian cho phép mới có thể đem lại hiệu quả kỳ vọng. Giới hạn thời gian đối với thuốc tiêu huyết khối là trong vòng 4,5 tiếng, và đối với phương pháp lấy huyết khối bằng dụng cụ cơ học là 8 tiếng sau khi bệnh khởi phát.

Trong cấp cứu cho bệnh nhân đột quỵ do xuất huyết não, phương pháp điều trị phụ thuộc vào vị trí và lượng xuất huyết. Trường hợp nhẹ có thể sử dụng thuốc để hạn chế xuất huyết, giảm phù và giảm các biến chứng của đột quỵ. Trường hợp lượng xuất huyết lớn, cần phẫu thuật kịp thời để giảm phù, giảm thiểu chèn ép và xử lý nguyên nhân gây chảy máu.

Trong thực tế, chỉ có một phần bệnh nhân được phát hiện và cấp cứu kịp thời trong giới hạn thời gian này. Nguyên nhân là do nhiều trường hợp triệu chứng của đột quỵ không biểu hiện rõ ràng, hoặc dễ bị lầm tưởng sang những bệnh chứng nhẹ khác. Chính vì vậy, thử thách đặt ra trong điều trị đột quỵ là việc phát triển những phương pháp điều trị mang lại hiệu quả kể cả khi đã vượt qua giới hạn thời gian.

3. Y học tái tạo – điều trị đột quỵ bằng Tế bào gốc

Tế bào gốc là gì

Tế bào gốc là tế bào mang khả năng “phục hồi tự nhiên” của cơ thể. Tế bào gốc có thể phục hồi, hoặc thay thế các tế bào, các mô bị tổn thương nhờ khả năng phân hóa thành nhiều loại tế bào quan trọng trong cơ thể.

Với tác dụng “phục hồi tự nhiên” của mình, tế bào gốc đã cho thấy hiệu quả trên nhiều căn bệnh trước nay chưa có phương pháp điều trị hữu hiệu, tiêu biểu trong đó là điều trị đột quỵ, sa sút trí tuệ, tổn thương tủy sống v.v.

Cơ chế hiệu quả của tế bào gốc đối với đột quỵ

Tế bào gốc nhận được sự kỳ vọng cao về hiệu quả điều trị bởi hiệu quả đa tầng của mình. Tế bào gốc có thể tự tìm và di chuyển đến các mô bị tổn thương (tính năng homing) và thúc đẩy những quá trình sinh học quan trọng như:

– Phục hồi tổn thương mạch máu,

– Hình thành mạch máu mới

– Giảm viêm

– Phục hồi, thay thế các tế bào thần kinh bị tổn thương

Với những hiệu quả đa tầng này, tế bào gốc giúp tái tạo một mạng lưới thần kinh mới, qua đó giúp phục hồi các mô bị tổn thương và khôi phục các chức năng của não bộ.

Những hiệu quả kỳ vọng trong điều trị đột quỵ bằng tế bào gốc

Hồi phục chức năng não bộ

Chức năng “phục hồi tự nhiên” của tế bào gốc mang lại kỳ vọng trong việc phục hồi các chức năng đã mất của não bộ, cải thiện các di chứng của đột quỵ như chức năng vận động, chức năng ngôn ngữ. Bên cạnh đó, hiệu quả giảm viêm của tế bào gốc mang lại kỳ vọng trong việc thuyên giảm những cảm giác đau, tê cứng.

Nâng cao hiệu quả trong luyện tập phục hồi chức năng

Phần lớn bệnh nhân sau điều trị ở giai đoạn cấp cần phải trải qua quá trình luyện tập phục hồi chức năng. Hiệu quả “phục hồi tự nhiên” của tế bào gốc không chỉ đem lại tác dụng ở tổ chức não. Nhờ khả năng horming của mình, tế bào gốc có thể di chuyển đến tất cả các tổ chức, cơ quan bị tổn thương sau đột quỵ. Chính vì vậy, điều trị tế bào gốc được kỳ vọng vào việc nâng cao khả năng phục hồi các chức năng của cơ thể.

Phòng ngừa tái phát

Đột quỵ là một trong những căn bệnh có tỷ lệ tái phát cao với sự tích lũy những yếu tố nguy cơ và tổn thương sẵn có trong cơ thể như: tổn thương thành mạch máu, huyết áp cao, mỡ máu cao, xơ vữa động mạch v.v.

Không chỉ giúp hồi phục các tế bào não, tế bào gốc với hiệu quả giảm viêm và phục hồi các tổn thương mạch máu mang lại kỳ vọng trong việc hạn chế sự hình thành, phát triển của xơ vữa động mạch cùng các nguy cơ gây tái phát đột quỵ.